Πετρογραφία κεραμικής
Προκαταρτικά αποτελέσματα Πετρογραφικής Μελέτης Νεολιθικού Οικισμού Αυγής
1.1 Δειγματοληψία
Το δείγμα της κεραμικής που επιλέχθηκε για την παρούσα μελέτη προέρχεται από το Δυτικό Τομέα της ανασκαφής του νεολιθικού οικισμού Αυγής Καστοριάς. Στη θέση ήρθαν στο φως οικιστικά κατάλοιπα που χρονολογούνται στη Νεότερη Νεολιθική περίοδο. Στη δειγματοληψία εμπεριέχονται όστρακα αντιπροσωπευτικά όλων των μακροσκοπικών κεραμικών υλών που επισημάνθηκαν, λαμβάνοντας, όμως, υπόψη τόσο τις διαφορετικές κεραμικές κατηγορίες (επεξεργασία της επιφάνειας, κεραμική ύλη, διακόσμηση), που αντιπροσωπεύονται στο ανασκαμμένο σύνολο, όσο και στο σχηματολόγιο (Εικ. 1).
Εικ. 1. Εγχάρακτο όστρακο: μικροφωτογραφία κεραμικής ύλης, μικροφωτογραφία λεπτής τομής σε εύρος πεδίου 1,44 mm.
1.2. Στόχοι της έρευνας
Αρχικό στόχο της μικροσκοπικής μας μελέτης αποτέλεσε ο προσδιορισμός μέσω της πετρογραφίας της σύστασης των κεραμικών υλών, η οποία θα μας παρείχε πληροφορίες για τις πηγές των πρώτων υλών. Μέσω της ορυκτολογικής εξέτασης των κεραμικών υλών και με τη βοήθεια του γεωλογικού χάρτη της περιοχής έγινε προσπάθεια εντοπισμού των πηγών των πρώτων υλών που οι νεολιθικοί κάτοικοι της Αυγής χρησιμοποίησαν στην κατασκευή των αγγείων τους. Βασικός στόχος της ανάλυσης είναι να διαχωρίσουμε τοπικές κεραμικές ύλες από πιθανόν επείσακτες (Rice 1987, Whitbread 1995).
Επιμέρους ζητήματα που απασχολούν αυτή τη μελέτη είναι και η διερεύνηση διαφορετικών πιθανώς σταδίων παραγωγής μεταξύ διαφορετικών κεραμικών κατηγοριών της θέσης. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί ότι η τεχνολογική διαφοροποίηση μπορεί να συσχετιστεί είτε με τη χρήση της κεραμικής είτε με την ύπαρξη στη θέση διαφορετικών τεχνολογικών παραδόσεων κατασκευής κεραμικής (Rice 1987, Rye 1981). Επιπλέον, εξετάστηκε η πιθανότητα διαφορετικοί χρηστικοί τύποι αγγείων να συνδέονται με συγκεκριμένες ή και διαφορετικές συνταγές πηλού (Κυριατζή 2000, Κωτσάκης 1983, Tite and Kilikoglou 2002).
2. Προκαταρτικά αποτελέσματα
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω ερωτήματα, επιλέχθηκαν για πετρογραφική ανάλυση 43 όστρακα. Τα προκαταρτικά αποτελέσματα της εξέτασης των λεπτών τομών τους έχουν δείξει μέχρι στιγμής έξι (6) κεραμικές ύλες και τέσσερις (4) μεμονωμένες περιπτώσεις.
Οι βασικές κεραμικές ύλες είναι οι εξής: α) ΑΚ.ΚΥ1: χονδρόκοκκος πηλός με χαλαζιο-αστριούχα (Εικ. 2), β) ΑΚ.ΚΥ2: μεσόκοκκος πηλός με χαλαζιο-αστριούχα (Εικ. 3), γ) ΑΚ.ΚΥ3: λεπτόκοκκος ασβεστούχος πηλός, δ) ΑΚ.ΚΥ4: λεπτόκοκκος ασβεστούχος πηλός με κοκκία πηλού (Εικ. 4), ε) ΑΚ.ΚΥ5: λεπτόκοκκος ασβεστούχος πηλός με μικριτικό ασβεστίτη, και στ) ΑΚ.ΚΥ10: χονδρόκοκκος πηλός με φυλλίτες -ιζηματογενή. Ενώ ως μεμονωμένες περιπτώσεις αναγνωρίστηκαν οι εξής: α) ΑΚ.ΚΥ6: λεπτόκοκκος ασβεστούχος πηλός με κερατόλιθο, β) ΑΚ.ΚΥ7: μεσόκοκκος πηλός με μεταμορφωμένα πετρώματα, γ) ΑΚ.ΚΥ8: μεσόκοκκος πηλός με μίξη λεπτόκοκκου ασβεστούχου πηλού, και δ) ΑΚ.ΚΥ9: χονδρόκοκκος πηλός με μεταμορφωμένα πετρώματα.
Εικ. 2:.ΑΚ.ΚΥ1: χονδρόκοκκος πηλός με χαλαζιο-αστριούχα.
Εικ. 3. ΑΚ.ΚΥ2: μεσόκοκκος πηλός με χαλαζιο-αστριούχα.
Εικ. 4. ΑΚ.ΚΥ4: λεπτόκοκκος ασβεστούχος πηλός με κοκκία πηλού.
(Φωτογραφίες λεπτών τομών, XP εύρος πεδίου 4.5 χιλ.)
Οι νεολιθικοί κάτοικοι της Αυγής φαίνεται ότι ως πρώτες ύλες για την κατασκευή των κεραμικών τους χρησιμοποιούσαν χονδρόκοκκους προς μεσόκοκκους ασβεστούχους, όσο και μη ασβεστούχους πηλούς. Σύμφωνα με το γεωλογικό χάρτη της περιοχής, οι κεραμικές ύλες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν τοπικές, καθώς τα ορυκτά και τα πετρώματα συνάδουν με τη γεωλογία της περιοχής. Εντούτοις, αν και η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη, η κεραμική ύλη ΑΚ.ΚΥ10 πιθανότατα να μην ανήκει στην ντόπια κεραμική παραγωγή.
Όσον αφορά στις τεχνικές προετοιμασίας της πηλόμαζας για την κατασκευή των αγγείων, έχουμε ενδείξεις επεξεργασίας της πηλόμαζας, συγκεκριμένα είτε καθαρισμό του πηλού, είτε μείξη πηλών (π.χ. μείξη λεπτόκοκκου ασβεστούχου με μεσόκοκκο πηλό με χαλαζοαστριούχα). Επίσης, έντονη είναι η παρουσία των κοκκίων πηλού, ή αλλιώς στοιχείων συγκεντρώσεως υφής, τα οποία συνδέονται με το πλάσιμο του πηλού. Το γεγονός ότι η ΑΚ.Κ1 και η ΑΚ.Κ2 συνδέονται άρρηκτα βάσει της φύσης των μη πλαστικών εγκλεισμάτων του πηλού, αλλά διαχωρίζονται λόγω της έντονα διαφορετικής κοκκομετρικής διαβάθμισης τους, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στα στάδια προετοιμασίας της πηλόμαζας, εμπεριέχονταν και ο καθαρισμός των πρώτων υλών, είτε μέσω κοσκινίσματος είτε με τη βοήθεια της επίπλευσης. Εντούτοις, δεν μπορεί να αποκλειστεί η ύπαρξη μιας πιο λεπτόκοκκης πηγής πρώτων υλών.
Συνοψίζοντας, τα πρώτα αποτελέσματα της πετρογραφικής μελέτης της κεραμικής της Νεολιθικής Αυγής μας παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τη φύση των πρώτων υλών και τα διαφορετικά στάδια επεξεργασίας τους από τους κεραμείς της θέσης. Αναμφισβήτητα χρειάζεται η περαιτέρω σύγκριση των αποτελεσμάτων αυτών με τις μακροσκοπικές πληροφορίες (κεραμικές κατηγορίες, χρωματισμοί πυρήνων κτλ.), που έχουν ήδη καταγραφεί, αλλά και η ανάλυση των πρώτων υλών που έχουν συλλεχθεί από την Αυγή και την ευρύτερη περιοχή της, ώστε να αποκτήσουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της κεραμικής παραγωγής του οικισμού.
Βιβλιογραφία
Κυριατζή, Ε., 2000. Κεραμική Τεχνολογία και Κεραμική. Η Κεραμική της Ύστερης Εποχής Χαλκού από την Τούμπα Θεσσαλονίκης. Διδακτορική Εργασία (αδημοσίευτη), Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Κωτσάκης, Κ., 1983. Κεραμική Τεχνολογία και Κεραμεική Διαφοροποίηση. Προβλήματα της Γραπτής Κεραμεικής της Μεσης Νεολιθικής Εποχής του Σέσκλου. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Rice, P. M., 1987. Pottery Analysis: a sourcebook. Chicago: The University Chicago Press.
Rye, O. S., 1981. Pottery technology: principles and reconstruction. Washington D. C.: Taraxacum.
Tite, M. and V., Kilikoglou 2002. Do we understand cookings pots and is there an ideal cooking pot? In V., Kilikoglou, A., Heins and Y., Maniatis (eds.), Modern trends in scientific studies on ancient ceramics: Papers presented at the 5th European meeting on ancient ceramics, Athens 1999. BAR International Series 1011. Oxford: Archaeopress, 1-8.
Whitbread, I.K., 1995. Greek transport amphorae: a petrological and archaeological study. The British School at Athens Fitch Laboratory Occasional Paper 4. Athens: British School in Athens.
Γιάννης Παπαδιάς Νίκη Σαριδάκη
Υποψήφιοι Διδάκτορες Προϊστορικής Αρχαιολογίας ΑΠΘ
Δεκέμβριος 2016