Μεταξύ αρκετών άλλων πρακτικών που σχετίζονται με την χωρο-οργάνωση του δομημένου νεολιθικού περιβάλλοντος στην Αυγή,  κατά την ανασκαφική περίοδο 2007 προέκυψαν ενδιαφέροντα στοιχεία και για ταφικές πρακτικές εντός των ορίων του οικισμού.

 
Συγκεκριμένα, σε οικιστική φάση της 5ης χιλιετίας (Εικ. 1) και σε επαφή σχεδόν με τη ζώνη άροσης, σε έκταση περίπου 3 μ², η οποία δεν φάνηκε να περιοριζόταν από κάποιο εμφανές χωροταξικό στοιχείο, αποκαλύφθηκαν δέκα μικρά αγγεία, που περιείχαν μικρή ποσότητα καμένων ανθρώπινων οστών (Εικ. 2), όπως επιβεβαίωσε η συνάδελφος οστεοαρχαιολόγος Σέβη Τριανταφύλλου.

Σύμφωνα με την ίδια, ο εξαιρετικά υψηλός βαθμός αποσπασματικότητας των οστών, η έλλειψη χρωματικής διαφοροποίησής τους, όπως και η παρουσία χαρακτηριστικών ρωγμώσεων και παραμορφώσεων σε αυτά, και επιπλέον η απουσία στάχτης από το περιεχόμενο των ταφικών αγγείων οφείλονται στην επενέργεια υψηλών θερμοκρασιών, που είχαν ως αποτέλεσμα την τέλεια καύση των νεκρών.

Αρκετές ώρες μετά την αποτέφρωση του πτώματος ακολούθησε η τοποθέτηση στα ταφικά αγγεία ενός τμήματος -και όχι του συνόλου- των οστών που είχαν απομείνει. Μάλιστα, τα οστά που ενταφιάστηκαν δεν ανήκαν σε μια επιλεγμένη σκελετική κατηγορία, αλλά σε διαφορετικές, όπως προκύπτει από την παρουσία στα ταφικά αγγεία τόσο κρανιακών, όσο και μακρών οστών.

Στο επόμενο στάδιο του εν λόγω τελετουργικού, τα ταφικά αγγεία εναποτέθηκαν (με το στόμιο προς τα πάνω) στον επιλεγμένο χώρο του οικισμού. Στη συνέχεια, κάθε ένα χωριστά καλύφτηκε με μια ή δυο στρώσεις από θραύσματα αγγείων, που είχαν τοποθετηθεί κατακόρυφα ή  με κλίση γύρω από το ταφικό αγγείο και σε επαφή με αυτό (Εικ. 3 & Εικ. 4).
 

 

Η ανθρωπολογική μελέτη των οστών από τα ταφικά αγγεία βρίσκεται σε εξέλιξη, ενώ εκκρεμεί και η επέκταση της ανασκαφής στα ανατολικά του ερευνηθέντος ταφικού χώρου. Με ανοιχτά ακόμη αρκετά ερωτήματα για την ερμηνεία του υπό συζήτηση αρχαιολογικού συνόλου, αρκούμαστε προς το παρόν στη διαπίστωση ότι οι κάτοικοι του νεολιθικού οικισμού της Αυγής επέλεξαν κάποια στιγμή να αφιερώσουν ένα συγκεκριμένο σημείο του οικισμού σε μια τελετουργική δραστηριότητα ενταφιασμού για ορισμένα από τα μέλη του.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον ταφικό χώρο του Νεολιθικού Οικισμού της Αυγής, διαβάστε το κείμενο της ανακοίνωσης στο 23ο ΑΕΜΘ και δείτε την παρουσίαση.

 

Ενημερώθηκε: Απρίλιος 2010

Δρ Γεωργία Στρατούλη

  

 

Λίγο πριν το εύρημα…

---

Ήταν θυμάμαι Τετάρτη…

Λίγο πριν το μεσημεριανό διάλειμμα νομίζω. Μπορεί και λίγο μετά.

Τ’ Αυγούστου ο ήλιος είχε έρθει κατακόρυφα και κάθε σκιά στα σκάμματα είχε σβήσει. Ένα παχύ χαλί από γκρίζα σύννεφα κατέβαινε απειλητικά τον Γράμμο προμηνύοντας βροχή. Στο απέναντι χωράφι ένας μικρός ανεμοστρόβιλος χόρευε μια διάφανη σακούλα ευρημάτων που είχε παραπέσει από την επιφανειακή έρευνα της προηγούμενης βδομάδας. Σ’ όλη την ανασκαφή αντηχούσαν τα τρανταχτά γέλια και τα τραγούδια του Πασχάλη, που έβοσκε τα πρόβατα κάπου εκεί κοντά για να μας παρατηρεί.

Ο Τάσος και η Γεωργία, χαμένοι κάπου στις βόρειες παρυφές της θέσης με τα χαρτιά της γεωφυσικής διασκόπισης στο χέρι, συζητούσαν -για πολλοστή φορά- τη σημασία των οριοθετημάτων για τις νεολιθικές κοινότητες, ελπίζοντας πως θα εντοπιστούν τάφροι και σε άλλα σημεία περιμετρικά του οικισμού. Η Στέλλα παίδευε με το μαχαίρι της ένα μπλοκ σε κάποια παρειά του Δυτικού. Ο Μήτσος σε ένα από τα νέα σκάμματα του Κεντρικού χάραζε με το μυστρί του τα όρια ενός λάκκου, σιγοψιθυρίζοντας το Pull me Under των Dream Theater. Η Εβίτα σκυμμένη πάνω από τον ερειπιώνα του Κτιρίου 5 προσπαθούσε να παρακολουθήσει τις περίφημες ‘μαύρες επιφάνειες’. Η Γεωργίτσα ήταν αποφασισμένη να βάλει τάξη στα 35 μικρά ευρήματα που μέσα σ’ ένα πρωινό είχε δώσει ο λάκκος 283304, γκρινιάζοντας που ο Νίκος ο Ελληνίδης είχε αδειάσει, καταλάθος, μισή κούπα μέτριο ελληνικό πάνω στα χαρτιά της. Ο Νίκος υπομνημάτιζε τη στρωματογραφία μιας παρειάς, ρίχνοντας και ματιές στο Μάριο και στο Γιαννάκη που έξυναν την επιφάνεια της τομής 2253 αναζητώντας τη συνέχεια μιας τάφρου θεμελίωσης. Η Στελλίτσα είχε κουραστεί που βρισκόταν ήδη ένα μήνα στο ίδιο σκάμμα καθαρίζοντας μια συγκέντρωση πηλών, ενώ ο Παύλος έδινε παραστατικά την δική του ερμηνεία για τους πηλούς λέγοντας “Είναι φούρνος. Ετελείωσε!”. Η Παπαγιάννη από το εργαστήριο χτύπαγε επίμονα κλήσεις στα κινητά για να μας ενημερώσει από τη μια ότι το ΝΡΚ 254303 έδωσε μια μεγάλη συγκέντρωση δημητριακών και από την άλλη ότι το μεσημέρι θα φάμε παστίτσιο γιατί στη λαϊκή δεν βρήκε φρέσκα ψάρια. Η Δούκα φορώντας μια μπλε ποδιά τριγύριζε από τραπέζι σε τραπέζι αναζητώντας αντηλιακό αλλά και χαρτοταινία για να αφαιρέσει κάτι οικοδομικά με επιχρίσματα που έπρεπε να μεταφερθούν στο εργαστήριο για να στερεωθούν. Η Μαρία από την άλλη περίμενε βαριεστημένα να αδειάσει ένας ορός με τον οποίο θα συγκρατούσε τα τοιχώματα μιας πηλοκατασκευής, καπνίζοντας το ένα τσιγάρο μετά το άλλο. Η Χρύσα μέσα από το σκόπευτρο του Total Station καθοδηγούσε τον Χρήστο στη χάραξη νέων τομών στην περιοχή του Δέντρου. Δίπλα ο Νικόλας με το φτυάρι στο να χέρι και τον κασμά στο άλλο περίμενε υπομονετικά να ξεκινήσει μόνος του την αφαίρεση του Επιφανειακού Στρώματος από μια καινούργια τομή αναφωνώντας “Τέτοια θέλω εγώ!”. Ο Λάζαρος ανυπομονούσε να δοκιμάσει στην πράξη το καινούργιο εργαλείο -μια τροποποιημένη μασιά τζακιού- που είχε φτιάξει για να ανοίγει πασσαλότρυπες. Ο θείος Σίμος αναζητούσε επίμονα την κάτοψη της παλιάς φάσης του Κτιρίου 2, τραγουδώντας σκοπούς του Καζαντζίδη που μίλαγαν για παράνομες αγάπες. Ο Βλάχος, με τη D70 στο χέρι, ακροβατούσε πάνω σ’ ένα στέγαστρο και σε μια ετοιμόρροπη ξύλινη σκάλα, προσπαθώντας να πάρει συνολικές λήψεις των σκαμμάτων του Ανατολικού. Ο Σάκης μόλις είχε βρει ακόμη μια χάντρα καθώς σκούπιζε μια τομή για φωτογράφηση. Ο Πασχάλης πλάι στη σκηνή μαστόρευε ένα τσακισμένο από τους αιφνίδιους αέρηδες στέγαστρο. Ο Καρανικολόπουλος αφαιρούσε προσεκτικά την επίχωση ενός λάκκου, χαμογελούσε πονηρά και έλεγε ‘’Μυρίζομαι σφραγίδα!”. Κι ο Ελληνίδης έσκαβε αδιάφορα μια ‘τυπική’ επίχωση του Στρώματος 2 λέγοντας ανέκδοτα.

Κι έπειτα ήρθε το εύρημα.

Ήταν ο Νίκος ο Ελληνίδης (Εικ. 5)  που μας φώναξε πρώτος. Μετά το είδε κι ο Καρανικ και φώναξε κι αυτός. Στην αρχή δεν πολυκαταλάβαμε. “Κεραμικά που σχημάτιζαν ένα μικρό βουναλάκι” είπε ο Ελληνίδης και τα τοποθέτησε ξανά στην αρχική τους θέση για να μας πείσει. “Συνηθισμένα όστρακα που προκύπτουν σε κάθε επίχωση” σκεφτήκαμε εμείς. Και πάνω που ετοιμαζόμασταν να φύγουμε μας είπε: “Από κάτω έχουν κι αυτό…”. Και μάζεψε ξανά τα όστρακα ένα-ένα. Και σκούπισε προσεκτικά το φρεσκοσκαμμένο χώμα αποκαλύπτοντας ένα μικρό αγγείο. Και από το στόμιο του αγγείου μόλις ξεπρόβαλλε ένα κόκκαλο. “Α ρε μην είναι από άνθρωπο… Λες να είναι γεμάτο;; Λε λε μάικο…” είπε και όλοι γελάσαμε με τη ζωηρή του φαντασία.

Και είχε δίκιο.

Το πρώτο από τα 13 μικρά ταφικά αγγεία του Νεολιθικού χωριού της Αυγής μόλις είχε αποκαλυφθεί…
 

 Αντί επιλόγου

Το παραπάνω κείμενο δεν εστιάζει στο αρχαιολογικό εύρημα αλλά στη περιγραφή της στιγμής πριν από αυτό. Τη στιγμή, το λεπτό της ανασκαφικής καθημερινότητας, όπου ο καθένας από μας ασχολείται με τον επιμέρους ανασκαφικό του στόχο, όταν το εύρημα, που προκύπτει σχεδόν αναπάντεχα, προ(σ)καλεί όλους, ειδικούς και μη, να αφήσουν ό,τι κάνουν, να συγκεντρωθούν και να το δουν, να το αγγίξουν, να μιλήσουν για αυτό. Τα περιστατικά που περιγράφω δεν είναι από μια ανασκαφική μέρα. Είναι σκόρπιες στιγμές και μνήμες καρφωμένες στη σπείρα των 7 χρόνων που η Αυγή υπάρχει ως ανασκαφικό και κοινωνικό έργο. Κοινωνικό γιατί μαζί της υπάρχουμε κι εμείς. Ο καθένας με τον προσωπικό και επαγγελματικό του στόχο, αλλά κυρίως όλοι μαζί. Μία ομάδα. Μια ομάδα που αποκαλύπτει τα κατάλοιπα μιας άλλης ομάδας που δραστηριοποιήθηκε στον ίδιο χώρο 6.500 χρόνια πριν. Και μας καλεί να μιλήσουμε για αυτή μέσα από τα τεχνουργήματά της. Να κάνουμε το παρελθόν λόγο στο σήμερα και να το συντονίσουμε με τις συντεταγμένες του αύριο. Και η σπείρα της Αυγής συνεχίζει να γυρίζει…Και η κοινή μας πορεία συνεχίζεται..